‘Eén been in Bollywood’

In niets te vergelijken met de grote Bollywood-musicals met hun immens populaire sterren of een modern sprookje als Slumdog Millionaire; de films van de Indiase regisseur Anurag Kashap zijn rauw, gewelddadig, scabreus en sarcastisch. De Filmkrant sprak tijdens het Indian Film Festival in Den Haag met een van de meest invloedrijke Indiase regisseurs en producenten van dit moment. 

Kashyaps was in Den Haag met Ugly, zijn schokkende film over de ontvoering van een tienjarig meisje. “Vertel ze niet hoe het afloopt”, glundert hij, terwijl hij op het hotelbalkon een sigaret rookt. “Ugly gaat pas volgend jaar in India uit. We hebben niemand het hele scenario laten lezen. They will be in shock.”

Schokkend is het werk van de 41-jarige Kashyap altijd geweest. Zijn debuut Paanch (2003), overigens ook een film over een kidnapping, is alleen illegaal te zien; de Indiase censor heeft de film nooit willen certificeren voor vertoning. Black Friday (2004), een reconstructie van de bomaanslagen in Bombay in 1993, werd pas twee jaar later toegestaan. No Smoking (2007), een bizarre en humoristische mix van Kafka’s Der Prozeß en Stephen Kings korte verhaal Quitter’s Inc., schokte velen met een plots opduikende gaskamerscène. “Die film kostte me bijna mijn carrière,” herinnert Kashyap zich. “Het is de enige fantastische film die ik heb gemaakt. Ik zou in die richting zijn doorgegaan, maar de ontvangst was zo rampzalig. Ze noemden het de slechtste film ooit. Tegenwoordig is het een soort cultfilm.”

Het succes kwam uiteindelijk met de drugskomedie Dev D (2009) en, vorig jaar, met het imposante Gangs of Wasseypur, dat nu een bescheiden release krijgt in Nederland. Het vijf uur durende, tweedelige gangsterepos verhaalt over zeventig jaar bloedvergieten tussen twee gangsterfamilies. De steden Wasseypur en Dhanbad in het noordoostelijke van India vormen het decor voor de moorden en intriges tussen Ramadhir Singh en zijn aartsvijand Sahid Kahn en diens nakomelingen Sardar, Faizal, Danish, ‘Perpendicular’ en ‘Definite’. Je zou het met enig recht de Indiase The Godfather kunnen noemen.

“Eén van de scenarioschrijvers, Zeishan Quadri – hij speelt de rol van Definite in het tweede deel – komt uit Wasseypur. Hij vertelde me dit verhaal”, vertelt Kashyap. “Ik vond het fascinerend dat er zoveel geschiedenis schuilgaat in die drie smalle straatjes. We hebben bijna twee jaar research gedaan voor de film. Hij is gebaseerd op twee beruchte dons in Wasseypur, Sabir Alam en Fahim Khan. Die zitten daar nog steeds. We hebben de namen gecamoufleerd, natuurlijk. Zodra we het fictioneel gingen maken, begon ik er pas echt lol in te krijgen.”

Er kwamen natuurlijk protesten uit Wasseypur.
“Mensen die verbonden zijn aan die families Alam en Khan  wilden de film laten verbieden. Het was riskant om die film te maken, maar Black Friday was veel gevaarlijker. Daarin gebruikte ik echte namen. Dawood Ibrahim was toen de meest gewelddadige gangster van India. Maar als we nu niet beginnen met het vertellen van de échte verhalen, de échte problemen, met die lui belachelijk maken, ontmaskeren… Escapisme is zo’n groot deel van ons leven. Daar gaat Gangs of Wasseypur ook over. Deze mensen en politici profiteren van de fantasiewereld die Bollywood ons iedere dag voorhoudt.”

Gangs of Wasseypur gaat veel verder dan we van Indiase films gewend zijn wat betreft seks, geweld en cynisme. Ugly komt ook heel hard aan. Ik heb het gevoel dat choqueren ook belangrijk voor u is als filmmaker.
“Dat is zo. Niet alleen om het Bollywood-systeem wat op te schudden, maar om mensen in het algemeen wakker krijgen. We zijn in slaap gesust met het idee dat het goede zal overwinnen over het kwade. Mensen staan niet voor zichzelf op. Ze bidden tot God of gaan naar een Bollywoodfilm.”

Bollywood is alomtegenwoordig in Gangs of Wasseypur: de hoofdpersonen kijken er naar op televisie en citeren uit de films. Sommige scènes deden me daarom denken aan Gomorra (Matteo Garrone, 2008). Daarin zie je ook hoe echte gangsters hun leven modelleren naar de fictie.
“Ja, ja, dat ze Scarface nadoen! Dit is echt wat er gebeurt bij ons. Ik ben dol op Gomorra, maar in feite was het een andere Italiaanse film die me gestimuleerd heeft:  La meglio gioventù (Marco Tullio Giordana, 2003). De hele geschiedenis van Italië aan de hand van enkele individuen. Die drie straatjes in Wasseypur lopen parallel aan de geschiedenis van India. Het is een prisma waardoorheen ik kan laten zien wat we hebben meegemaakt. Plus, die film gaf me het vertrouwen dat ik een lange film in twee delen kon maken.”

Vooral in de eerste helft schakelt Gangs of Wasseypur regelmatig naar de grote historische gebeurtenissen. Hoe reageert men in India op de politieke inhoud van uw films?
“In de tweede helft gebeurt dat ook, maar minder expliciet. Daar zie je bijvoorbeeld hoe verkiezingen worden gemanipuleerd in India. De meesten weten niet hoe ze moeten reageren. Bij Black Friday was het heel duidelijk. Na Gangs of Wasseypur word ik er door links van beschuldigd rechts te zijn en andersom. It’s fun!”

Ik heb erg gelachen om die eerste ondervragingsscène in Ugly, waarin de politie werkelijk geen enkele moeite doet om te helpen. Humor maakt een belangrijk deel uit van uw film.
“Dat is grappig, ja. Ook politiemensen moeten erom lachen, want zo gaat dat bij ons. Je moet sarcastisch zijn, geestig en scherp. Anders overleef je het niet. Zonder humor worden mijn films ook te benauwend.”

Optimistisch kan men uw films inderdaad niet noemen. De titel Ugly vat uw wereldbeeld aardig samen. Ik las in een interview in de Hindustan Times dat u als kind veel gepest bent. Dat geeft toch te denken: in Gangs of Wasseypur is geen enkel sympathiek personage. Het zijn allemaal bullies.
“Bullying is een deel van onze cultuur, al heel lang. Nu begint dat een beetje te veranderen. Maar ja, inderdaad, ik heb veel naars meegemaakt als kind. Dat vormt je, en dat vormt vooral je blik op autoriteit. In India worden we voortdurend getreiterd door de politici, de politie, het systeem. Daar drijven mijn films op. Ugly is eigenlijk ook een film over bullies. Die politieman draait de rollen om: hij werd vroeger op school gepest en neemt nu wraak. Nu hij de macht heeft, terroriseert hij zijn vrouw en alle anderen.”

Laten we het over uw cinematografische invloeden hebben. Scorsese en Copolla lijken me evidente inspiratiebronnen.
“Zeker. En De Sica. Ik laat zijn films altijd zien als we aan een nieuwe film beginnen. Dat scherpe observatievermogen. Er zit heel veel lyriek in zijn werk, een zekere poëzie. Dat heb ik niet. Er zitten wel mooie of emotionele momenten in Gangs in Wasseypur, maar De Sica heeft een kwaliteit die ik niet kan bereiken. Bij Scorsese zijn het de personages waarin ik geïnteresseerd ben. Moreel ambivalente figuren. Ik heb zijn scenarist ontmoet, Paul Schrader. Ze hebben beiden een diep religieuze kern. Dat heb ik niet, maar ik ben wel geïnteresseerd in hun benadering van moraal.”

En Indiase invloeden?
“Veel regionale cinema. Guru Dutt, en dan vooral zijn film Pyaasa (1957), dat is één van de grote invloeden. En de jaren zeventig, actiefilms als Zanjeer (Prakash Mehra, 1973) en Deewaar (Yash Chopra, 1975).”

Het budget van Gangs of Wassypur was relatief klein, drie miljoen dollar.
“En toch hebben we ruim honderd dagen geschoten. Ik schiet altijd in guerrilla-stijl, zelfs als ik een officiële set heb of een veel groter budget. Het geeft een gevoel van realisme. Als ik film weten de acteurs niet waar de camera is. Niemand weet wat ik van plan ben. Ik vraag ze gewoon de hele scène uit te spelen en dat schieten we in paar lange takes. Veel niet-professionele acteurs, ook. Al gebruik ik ze meestal maar één keer. Soms hebben niet-professionele acteurs niet meer te bieden dan hun persoonlijkheid. Daarna worden ze te zelfbewust en gaan ze ‘acteren’.”

Sommige scènes moeten zwaar geweest zijn.
“De slachthuisscène was heel moeilijk. Ik had nog nooit een slachthuis van binnen gezien. Nu werden opeens voor mijn ogen zestig koeien en een kameel geslacht. Ik ben een maand lang vegetariër geworden, daarna. Niemand kon het aan. Die lange achtervolging in deel twee was ook moeilijk. We filmden zonder vergunning. Eén of twee uur per dag: een paar schots en dan moesten we ‘m weer smeren! Weet je, als je in Gangs of Wasseypur die illegale zandmijnen ziet, dan zijn dat écht illegale zandmijnen. Onze second unit is een stuk of twee, drie keer gearresteerd.”

Naast regisseur bent u ook actief als producent en scenarioschrijver. In december komt The Lunchbox (Ritesh Batra, 2013) uit in Nederland, een film die u mede geproduceerd heeft.
“The Lunchbox was een succes in India. De nieuwe generatie filmmakers is veel moediger. Ze zijn niets verschuldigd en ze hebben niks te verliezen. Ik sta nog met één been in Bollywood, en één been daarbuiten. Zij maken films die ik niet zou aandurven. Ship of Theseus (Anand Gandhi, 2012), bijvoorbeeld, of Shahid (Hansal Mehta, 2012) en The Lunchbox. Dat zijn films die subtiel durven te zijn. De acteurs hoeven niet glamoureus te zijn. Kijk, je kunt niet zonder Bollywood. India ís Bollywood. Het houdt onze filmindustrie gezond. Als Bollywood niet zou bestaan, dan zou Hollywood ons helemaal overnemen. Zij leveren gewoon onze versies van Iron Man en andere superheldenfilm, maar gelukkig wordt onze cinema nu diverser. Die ene voet maakt, dat ik af en toe ook op de andere voet kan staan.”

En het maakt ook dat u nu ook populaire acteurs voor uw films kunt krijgen. Zoals in de film waaraan u nu werkt, Bombay Velvet.
“Ja, met Ranbir Kapoor. Het is opwindend, want die acteurs willen graag experimenteren. En ik maak nog steeds het soort film dat ik wil maken. Bombay Velvet wordt mijn big budget-film. Twintig miljoen dollar. Fox ondersteunt. Danny Boyle is er ook al een hele tijd bij betrokken. De film gaat over de jaren zestig in Bombay; de drooglegging, jazz… Het wordt een noir, geïnspireerd op de James Cagney-films. We zijn nu halverwege de opnames. In Sri Lanka hebben we het oude Bombay gerecreëerd, in art-deco stijl. De eerste helft ligt daar, in mijn tas. Op een harddisk.”

Gangs of Wasseypur is vanaf 22 oktober beschikbaar op dvd en vod, en is tijdens enkele speciale voorstellingen op het grote doek te bewonderen: Kriterion, Amsterdam (18 oktober); Cinema Oostereiland, Hoorn (26 oktober, ihkv de 5e Hoornse Filmdagen);  ’t Hoogt, Utrecht (27 oktober) en Lumière, Maastricht (10 november).

The Lunchbox krijgt op 12 december een bioscooprelease en wordt besproken in het decembernummer van de Filmkrant.

Gepubliceerd op www.filmkrant.nl, oktober 2013.